Origineel gepubliceerd op Knack.
In het Russische Dagestan bestormde een wilde menigte de lokale luchthaven op zoek naar Joden uit Israël. In Lyon stak een man een Joodse vrouw neer en schilderde een hakenkruis op haar deur. In Duitsland werd een synagoge met Molotovcocktails bestookt. Op pro-Palestijnse demonstraties worden hier en daar slogans zoals “vergas de Joden” gescandeerd.
Al gaan de vergelijkingen met de pogroms van de 20e eeuw in Rusland en Duitsland niet helemaal op, de gelijkenissen zijn onheilspellend. Statistieken tonen al langer aan dat een significante minderheid Belgen wantrouwig staat tegenover joden en volgens de organisatie Shmira steeg het aantal meldingen van antisemitisme in België enorm sinds de nieuwste oorlog.
Ondertussen werd in Amerika een 6-jarige Palestijnse jongen doodgestoken, steeg het aantal meldingen van islamofobie in het VK en de VS enorm, en werden in Europa uitingen van steun aan de Palestijnen onderdrukt. Amerikaanse moslims herinneren zich goed de golf van islamofobie die volgde op 9/11 en voelen zich vandaag opnieuw geviseerd, net als Belgische moslims die met argusogen bekijken hoe het Vlaams Belang een kwart van de Vlaamse stemmen lijkt te gaan oprapen in 2024.
Veralgemeningen
Veel antisemitisme en islamofobie is gebaseerd op karikaturaal en veralgemenend denken: dat alle Joden of moslims één uniform geheel zouden vormen. Aangezien het geheel als monolithisch gezien wordt, kan de hele groep verantwoordelijk gehouden worden voor de daden van enkelen.
Zo riep de Duitse president bijvoorbeeld zijn landgenoten van Arabische origine op om zich expliciet van Hamas te distantiëren. De implicatie is dat Arabieren per definitie verdacht zijn van jihadistische sympathieën, tenzij ze het tegendeel bewijzen. Dat Arabische moslims al jaar en dag jihadisme intern bestrijden en dat de meerderheid van moslims in het Midden-Oosten jihad als een interne strijd definieert, wordt daarbij volledig genegeerd.
De Duitse president zijn karikaturale discours over Arabieren heeft een parallel in de eeuwenoude antisemitische beschuldiging dat Joden een vijfde colonne zouden vormen: loyaler aan het jodendom dan aan het land waar ze wonen. Of vertaald naar vandaag: blinde steun voor elk detail van Israëls oorlog in Gaza. Dat vele Joden in Israël en daarbuiten kritisch zijn voor Israëlische politiek, dat Amerikaanse Joden massabetogingen voor een staakt-het-vuren organiseerden, of dat de meeste Joden onderscheid maken tussen Hamas en Palestijnse burgers, wordt met de karikaturale veralgemening onder de mat geveegd. En dus krijgen nietsvermoedende Belgische Joden vandaag agressieve anti-Israël leuzen naar het hoofd geslingerd.
Karikaturen doorbreken
Stellingen als “alle Joden zijn x” of “alle moslims zijn y” zijn duidelijk onjuist. Alsof de spreker alle 16 miljoen Joden of 1.8 miljard moslims ter wereld kent. Men nuanceert dan vaak dat ‘de meeste’ joden of moslims bedoeld worden. Maar ook dat komt al te vaak neer op een veralgemening op basis van enkele mediagenieke voorbeelden die onterecht als representatief worden beschouwd.
Voor velen bevestigt de berichtgeving over Hamas de oriëntalistische basis van hun denken over moslims. Hetzelfde gebeurt met Israëls buitensporig geweld tegenover de Palestijnen en karikaturaal denken over Joden. Selectieve berichtgeving en selectieve doofheid van de kant van de luisteraar maken dit soort antisemitische en islamofobische karikaturen mogelijk.
Om hiertegen in te gaan moeten onze echokamers doorbroken worden. Joden en moslims persoonlijk leren kennen zal helpen. Ze op sociale media volgen ook. Regelmatig naar andere berichtgeving luisteren helpt ook, bijvoorbeeld The Times of Israel en al Jazeera. Zo zal het moeilijker worden om onze monolithische karikaturen in stand te houden.
Dit is echter geen wondermiddel. Als we niet heel bewust kiezen om onze vooroordelen in vraag te stellen, om écht te luisteren naar andere perspectieven en ze het voordeel van de twijfel te geven, zal deze aanpak onze vooroordelen enkel versterken, en zal de vruchtbare bodem voor antisemitisme en islamofobie blijven bestaan.