Origineel gepubliceerd op Knack.
Zaterdagochtend kwam het huiveringwekkende nieuws dat dozijnen Hamas-militanten Israël waren binnengedrongen vanuit Gaza, onder dekking van zwaar raketvuur. Filmpjes op sociale media tonen hoe de militanten vrij rondtrokken in Israëlische dorpen en burgers en militairen doodschoten of kidnapten. Deze Hamas operatie is ongezien, zowel in omvang als succes. Meer dan 700 Israëli’s en buitenlanders werden vermoord, vermoedelijk honderd gekidnapt en verschillende Israëlische dorpen vielen tijdelijk in Arabische handen.
Al snel kwam het verbolgen en krachtdadig antwoord van Israël, dat een staat van oorlog afkondigde, doelwitten in de Gazastrook bombardeerde en een grondoffensief voorbereidt. Zowel in Gaza als in Israël loopt de dodentol op. Zelfs als deze escalatie kan ingeperkt worden, zal ze nog heel lang nazinderen. Maar ze kan ook tot een catastrofale regionale oorlog leiden, waarbij Hezbollah en andere door Iran gesteunde milities in Libanon, Syrië en Irak de strijd zouden vervoegen.
Conflictdiscours
Israëlisch premier Netanyahu verwees op zaterdagnamiddag naar de “terroristen” die Israël waren binnengedrongen en daar “een moorddadige verrassingsaanval” op onschuldige burgers uitvoerden. Hamas-leiders al-Arouri en Deif spraken dan weer over “een strijd voor vrijheid en onafhankelijkheid” tegen de Israëlische “terreur van kolonisten en bezettingstroepen.”
Vanzelfsprekend zien Israëli’s en Palestijnen de gruwelijke gebeurtenissen van zaterdag in een ander licht. Niet dat ze allemaal ongenuanceerd de kijk van hun leiders delen, maar de verschillen zijn niettemin diepgaand en schijnbaar onoverkomelijk, algemeen genomen. De hele voorgeschiedenis van het huidige geweld wordt namelijk betwist van begin tot einde.
Langs Israëlische zijde begint het verhaal, zo niet met God die het land aan Abraham en zijn nakomelingen belooft, dan met de eeuwenoude koninkrijken Israël en Juda. Nadat Rome de joden uit het Beloofde Land verbande, volgden tweeduizend jaren van vernederende ballingschap en gruwelijke vervolging. Antisemitisme, pogroms en bovenal de Holocaust leerden dat de joden hun eigen staat nodig hebben om zichzelf te beschermen. Pionierende migranten keerden terug naar het land van hun voorouders, kochten het geleidelijk aan over van Arabieren en deden de woestijn bloeien. Wanneer ze de staat Israël oprichtten in 1948, vielen de omringende Arabische landen haar aan. Het kleine Israël won miraculeus en bouwde een welvarende, democratische staat te midden van falende, tirannieke regimes die het land van de kaart willen vegen.
De Palestijnse versie van dezelfde geschiedenis klinkt heel anders. Zij vertellen dat Arabieren al lang voor de Islamietische veroveringen aanwezig waren in Palestina en er steeds een sterke band mee onderhielden, ondanks de vele veroveraars en oorlogen. Onder Ottomaanse onderdrukking ontwikkelde zich een specifiek Palestijns nationalisme, met een eigen cultuur en taal. Wanneer joden in groten getale naar het land immigreerden, ontvingen de Palestijnen hen initieel met Midden-Oosterse gastvrijheid. Toen echter duidelijk werd dat Groot-Brittannië het land aan de joden had beloofd, verzetten de Palestijnen zich hiertegen. Hun opstand werd door Groot-Brittannië wreedaardig neergeslagen, waardoor ze nadien kansloos waren tegen het door het westen gesteunde joodse leger in 1948. Israël verdreef honderdduizenden Palestijnen, stal hun land en zet dit beleid tot de dag van vandaag voort.
Één conflict, twee geschiedenissen
De hamvraag is natuurlijk: wie heeft gelijk? Wiens strijd is rechtvaardig? Wat je daarop antwoordt zal sterk bepalen naar welke kant je sympathieën toe neigen. Het is echter een misleidende vraag. Beide versies van de geschiedenis bevatten historische feiten maar zijn ook bewust selectief. Zowel Israëli’s als Palestijnen leggen verschillende klemtonen om zichzelf op te werpen als helden of slachtoffers en de anderen als volkenmoordenaars en onderdrukkers. En zo wordt het conflict in stand gehouden.
Hebben beide partijen dan evenveel gelijk, dragen ze evenveel schuld en verantwoordelijkheid, ervaren ze evenveel onrecht? Zeker en vast niet! Zou een objectiever perspectief dan niet kunnen bijdragen aan een vreedzame oplossing van het conflict, door precies aan te duiden wie waarvoor schuld treft, wie waar recht op heeft? Alhoewel menig historicus reeds een poging waagde, lijkt een consensus even onwaarschijnlijk als een vreedzame oplossing voor het conflict.
Is er dan nog hoop? Bitter weinig, lijkt het. De komende dagen, weken en misschien maanden zullen dood en verderf heersen in Israël en Gaza. Dit zal langs beide kanten gerechtvaardigd worden door verwijzingen naar concreet hedendaags lijden geïnterpreteerd door de lens van hopeloos onverzoenbare historische perspectieven.
Al jaren werken kleine grassroots organisaties zoals het Israëlisch-Palestijnse Musalaha voor verzoening in hun gebroken land. Ze brengen Israëli’s en Palestijnen samen om naar elkaars tegenstrijdige geschiedenissen en verhalen te luisteren. Onder ervaren begeleiding leren deze mensen hun eigen perspectief kritisch te bekijken en dat van de ‘vijand’ te begrijpen en te respecteren, zonder per se akkoord te gaan. Omdat het veel moeilijker is om iemand te haten wanneer je hem begrijpt, ontstaan er op deze manier regelmatig onwaarschijnlijke vriendschappen tussen Israëli’s en Palestijnen.
Dit werk is er echter één van heel lange adem en met weinig kans op slagen. De fysieke barrières tussen de twee volkeren zorgen dat er weinig kansen zijn op betekenisvolle ontmoetingen en de gruwelen van zaterdag en de nasleep ervan versterken alleen maar de onverzoenbare perspectieven. Toch moeten de kleine lichtpunten van vrede dierbaar gekoesterd worden in de vernietigende duisternis die het land omhult. Er is hoop, vrede is mogelijk, verzoening kan. Ook tussen Israëli’s en Palestijnen.