Op 6 juni 2023 – elke associatie met D-Day is puur toevallig – werd in hartje Brussel een nieuwe denktank boven de doopvont gehouden, en deze wereldburger kreeg de ietwat intrigerende naam ‘Inspiratio’. Wat bezielt de initiatiefnemers en wat is de bedoeling? Inspiratio wil in de reguliere media een waarde(n)volle stem laten klinken die niet of (te) weinig gehoord wordt. Deze denktank wil schrijvers/denkers/sprekers bij elkaar brengen om een positief, opbouwend en hoopvol geluid te doen horen, op het snijpunt van maatschappij en spiritualiteit en gebouwd op het judeo-christelijke erfgoed. Naar eigen zeggen wil de denktank ‘geïnspireerd en inspirerend, waarde(n)vol en cultuurkritisch, relevant en constructief’ zijn. Dat klinkt wellicht behoorlijk ambitieus, niet?
Maar de wereld van de media is de laatste decennia dan ook een beetje – of: heel erg? –geëxplodeerd, zeker sinds internet zijn intrede deed. Het aantal websites en mediakanalen is niet meer bij te houden, en de sociale mediaplatformen barsten uit hun voegen. Deze toename creëert enorme mogelijkheden voor vrije meningsuiting en nieuwsgaring, maar heeft ook een ernstige keerzijde: er gaat steeds meer fake news en hate speech rond, het is verwarring alom en de polarisatie neemt alleen maar toe. Wie houdt dit nog bij? Wat kan de lezer of kijker nog geloven of wie nog vertrouwen? En zijn de mainstream media dan wel 100% betrouwbaar, objectief en ideologisch neutraal?
Media bepalen steeds meer wat we denken, voelen en verlangen: onze perceptie van de wereld gebeurt grotendeels via ‘ons scherm’ – tv, pc, tablet, smartphone… Onze begeerten worden gestuurd en onze opvattingen gemasseerd door de meest professionele communicatietechnieken en algoritmes. De ‘vierde macht’ – nochtans niet democratisch verkozen noch herverkiesbaar – doet de drie andere beven voor haar scherpe pen die carrières kan maken en kraken.
Het is niet dat we hier bewust samenzweringen of slechte wil achter willen zoeken: ook goede journalisten en redacteurs zuchten hieronder en brengen deze mechanismen soms zelfs aan het licht. Maar de zuigkracht van commercialisering trekt de kwaliteit en het niveau onophoudelijk naar beneden: de spiraal van sensatiezucht, brood-en-spelen, goedkope instant prikkels en de feel good-cultuur voeden het eindeloze gevecht om de kijkcijfers.
Het is meer dan ooit nodig om kritisch te kijken en te lezen! Hoe worden ‘de feiten’ voorgesteld, en vooral: wat wordt níet verteld? We kunnen heel kritisch schrijven over mediamonopolies in Italië (Berlusconi), Hongarije (Orban), Rusland (Poetin)…, maar hoe zit het bij ons dan? Alles koosjer en transparant? Waarom komen er dan steeds nieuwe taboes op wat we mogen zeggen en denken? Waar zijn bij ons de ‘zere tenen’ en de censuur? Media zijn onvermijdelijk gekleurd en selectief: elke student journalistiek leert dat. 100% objectiviteit bestaat niet. Als we maar bewust zijn van onze blinde vlekken, er eerlijk naar durven kijken en ons bewust openen voor andere stemmen.
In onze overgecommercialiseerde wereld krijgen we voortdurend boodschappen zoals ‘Verwen jezelf’ en ‘Geniet maximaal’, maar nooit ‘Ontwikkel je geest’, of ‘Zoek een hoger doel’. We worden, vóór we het doorhebben, gereduceerd tot een homo consumens. Waar in vroegere eeuwen de kerk nog de geesten naar omhoog richtte, is haar stem nu grondig gemuilkorfd, en zo worden we collectief zielloos en geestelijk ondervoed. Er is ook niets of niemand die nog morele autoriteit mag nemen. Moraalridders worden verbaal gekruisigd, en tegelijk worden constant nieuwe schuldboodschappen gelanceerd: de morele regels mét bijhorende shaming and blaming zijn niet minder, maar ze zijn verschoven – hoewel niemand weet waarom of hoe. Hebben we in onze maatschappij nog wel een moreel kompas? Of heeft ieder recht om zelf te bepalen waar ‘het juiste noorden’ ligt?
We pleiten in deze milieubewuste tijd voor duurzaamheid in plastic verpakkingen, maar niet voor die in relaties, huwelijk en gezin, hét eerste sociaal weefsel. We staan allemaal héél erg op onze rechten, maar de prijs die we collectief betalen voor ons individualisme qua eenzaamheid, isolement en psychisch lijden, is niet te schatten. Alles moet ‘leuk’ zijn in de opvoeding en op school, maar in de bijzondere jeugdzorg is het dweilen met de kraan open. We roepen in een postmoderne cultuur luid: ‘Er is geen waarheid; iedereen heeft zijn eigen waarheid,’ maar… probeer dat maar eens uit te leggen bij een rechtbank. Hier zit iets grondig fout achter, waar blijkbaar weinigen ooit naar durven kijken. We leven zo hard in een ratrace dat we niet meer stilstaan bij het waarom van ons leven en de fundamentele vragen.
Nee, we willen niet terug naar ‘de goede, oude tijd waar alles beter was’, maar geloven wel dat er al véél te veel kostbare en mooie dingen van onze voorouders onnodig weggegooid zijn. Tradities zijn niet per se heilig, maar ook niet bij voorbaat oubollig en fout. Onze Europese cultuur is gebouwd op drie grote pijlers: de Romeinse (wetgeving en organisatie), de Griekse (filosofie en wetenschap) en de joods-christelijke (godsdienst en moraal). Waarom wordt dan uitgerekend deze derde systematisch weggehakt? We hebben onszelf ontworteld en ont-zield! Waar vroeger God en kerk de hele cultuur doordrongen en bepaalden – mét alle fouten die er toen waren – , is de slinger vandaag zo ver doorgeslagen naar de andere kant dat we er nog nauwelijks over mogen praten. Waarom zijn woorden als ‘christelijk’ en ‘Jezus’ taboe geworden in de publieke sfeer? Hoe kan het dat de spirituele wortels van de westerse beschaving zo snel en zo massaal verdroogd zijn geraakt? Moeten we ons verheugen over de levensbeschouwelijke uitholling en versnippering? Nee, we willen niet terug naar een tijdperk van dominantie van één kerkinstituut – we geloven niet in dominantie -, maar geestelijk gezond is de tegenreactie ook niet. Onze postmoderne cultuur is veel minder verlicht en rationeel dan we zouden denken of hopen. ‘We razen op de afgrond af, maar voorlopig gaat alles goed’ (Charles Ducal, dichter des vaderlands, 2014).
Inspiratio wil een relevant en positief geluid brengen, tegen alle verzuring in: of het nu gaat over ethische kwesties, migratie of klimaat, mensenrechten en vrijheden, sociale rechtvaardigheid of kunst, zingeving en diversiteit, seksualiteit en wereldpolitiek… Politiek en socio-cultureel niet links noch rechts want er moet een betere, hogere weg zijn om het polariserende hokjesdenken te overstijgen. Ze wil holistisch denken: lichaam, ziel en geest betrekken, de transcendente dimensie van de mens en onze hogere roeping terugvinden. Ze wil de moeilijke vragen blijven stellen, ook als deze de mensen lijken te storen en een ongemakkelijk gevoel geven. Ze wil niet meegaan in provoceren-om-te-provoceren en in de inflatie van harde of cynische woorden, maar het goede, mooie en waarachtige in de verf zetten. We geloven in veel méér dan respect en tolerantie: we geloven in liefde en waarheid. Ook al beseffen we dat ‘waarheid’ rijker en complexer is dan één mens kan bevatten, en dat er vele gezichtspunten mogelijk zijn en nuances nodig zijn. Als ‘de kracht van verbeelding’ ons sterkste Vlaamse wapen is, willen we dit maximaal gebruiken. Er moét nog een sterk verhaal zijn waarin mensen kunnen geloven en dat hen uittilt boven zichzelf. Inspiratio wil dit altijd respectvol doen, in een eerlijke dialoog, met kennis van zaken, gefundeerd en kwaliteitsvol, maar wel vrijmoedig en zonder verbloemen.